" در هر 20 ثانیه یک پا به علت زخم پای دیابتی قطع میشود و این درحالی است که این عارضه جدی در 80 درصد موارد قابل پیشگیری است و می‌توان جلوی آن را گرفت اما اغلب بیمارانی که پای خود را ازدست می‌دهند، یا دیر مراجعه می‌کنند و یا درمان غیر استاندارد دریافت می‌کنند." این‌ها بخشی از صحبت های دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی ، استاد ومعاون مرکز تحقیقات غدد پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران؛
" زخم پای بیماران دیابتی" یکی از عوارض جدی بیماری دیابت است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
زخم پای دیابتی به چه دلیل ایجاد میشود؟
زخم پای دیابتی شایع ترین و مهم ترین عارضه دیابت است و حدود 20 تا 25 درصد از بیماران دیابتی در طول زندگی خود دچار این عارضه وخیم می‌شوند که از این تعداد حدود 15 درصد آنها قطع پا را تجربه می‌کنند. در اصل مهم ترین عارضه زخم پا، قطع پا است که باید از آن جلوگیری کرد، درحال حاضر در هر 20 ثانیه یک پا به علت زخم پای دیابتی قطع میشود و این درحالی است که این عارضه جدی در 80 درصد موارد قابل پیشگیری است و می‌توان جلوی آن را گرفت اما اغلب بیمارانی که پای خود را ازدست می‌دهند یا دیر مراجعه کرده و یا درمان غیر استاندارد دریافت می‌کنند.
سه عامل مهم زمینه ساز ایجاد زخم پا ، در افراد دیابتی است اولین عامل درگیری عروقی یا تنگی عروقی در قسمتهای مختلف بدن بیمار از جمله پاها است که در این حالت اختلال در خون رسانی و عدم دریافت اکسیژن به پاها انجام میشود که زخم پا را به همراه دارد، عامل بعدی درگیری عصبی و نوروپاتی است که معمولا به صورت نوروپاتی حسی خود را نشان می‌دهد و منجر به درد، گزگز ومور مور پاها میشود که بعد از مدتی به علت تخریب کامل اعصاب حسی، حس پا کاملا از بین می‌رود بطوریکه اگر پا دچار سوختگی شود و یا ضربه‌ای به آن وارد شود، بیمار هیچ احساسی نمی‌کند.
ازطرفی تغییر شکلی که پای دیابتی‌ها پیدا می‌کند، به علت درگیری عصبی، حرکتی ایجاد میشود در این حالت با از بین رفتن قوس کف پا و تغییر شکل آن، پا محدبی شکل میشود و فشارهای زیادی به استخوان‌ها و نوک انگشتان پا وارد میشود ؛ این موضوع باعث ضخامت پوست پا و اصطلاحا پینه بستن پاها میشود و پینه بعنوان یک جسم خارجی، ایجاد زخم می‌کند.
با کاهش ترشح عرق، پوست پا خشک میشود و دیگر مرطوب نیست و این موضوع ایجاد ترک کرده و به دنبال آن زمینه برای ورود میکروب‌های سطحی به پوست فراهم شده و زخم پا را ایجاد می‌کند. بنابراین سه عامل عروقی، درگیری عصبی و میکروب‌هایی که در سطح پوست هستند باعث ایجاد زخم پای دیابتی می‌شوند.
زخم پای دیابتی با چه علائمی خود را نشان می‌دهد؟
معمولا بیماران دیابتی به این دلیل که حسی در پا ندارند در شروع متوجه زخم در پای خود نمی‌شوند و به همین دلیل بهتر است بیماران دیابتی روزانه پاهای خود را بررسی کنند تا اگر متوجه زخمی شدند سریعا مراجعه کرده و از خوددرمانی بپرهیزند؛ علائم بیماری گاه به صورت ترشح خود را نشان می‌دهد که این ترشحات به صورت خونابه و چرک بر روی جوراب بیماران دیده می‌شوند و یا اطراف زخم، قرمزی و تورم بوجود می‌آید که نشان دهنده عفونت پا است که در صورت شدت گرفتن، امکان گسترش به بافت‌های زیرین را دارد و حتی ممکن است بیمار را دچار تب و لرز کند؛ در این حالت بیمار باید سریعا بستری شود. گاهی به این دلیل که خون رسانی مختل میشود بیمار هنگام راه رفتن دچار درد میشود و در این شرایط ممکن است پا سیاه شده و لازم باشد که قطع شود.
چند درصد از بیماران دیابتی عارضه وخیم قطع پا را تجربه می‌کنند؟
از بین کسانی که دچار زخم پا می‌شوند حدود 15 تا 25 درصد دچار قطع پا می‌شوند و ما تمام تلاشمان این است که از قطع پا جلوگیری کنیم، اگر مجبور به این کار بشویم سعی می‌کنیم تا جای امکان میزان قطع پا را کم کنیم، یعنی ممکن است از زیر زانو و یا بالای زانو مجبور به قطع پا بشویم ولی سعی می‌کنیم میزان قطع شدن پا محدود شود به طوریکه به یک یا دو انگشت پا اکتفا کنیم که این موضوع اختلالی در راه رفتن بیمار هم ایجاد نمی‌کند. در نهایت اگر بیماری دیرهنگام مراجعه کند و مجبور به قطع پا در مناطق بالاتر شدیم امروزه با استفاده از بریس‌ها و تجهیزات کمکی زیادی که به کمک بیماران آمده می‌توانند در صورت قطع شدن پا هم به راحتی راه بروند و فعالیت کنند. ولی هدف اول ما این است که بیمار دچار زخم پا نشود و در درجه بعدی اگر زخم پا ایجاد شد دچار قطع پا نشود و اگر مجبور به قطع پا شدیم میزان قطع پا را تا جای ممکن کاهش بدهیم. متأسفانه بیماری که یک بار دچار زخم پا بشود به شدت مستعد زخم مجدد و قطع پا است بنابراین باید نگاه ویژه‌ای به این بیماران داشت.
به چه صورت می‌توان از ابتلا به زخم پا پیشگیری کرد؟
شستشوی روزانه پاها با آب ولرم و صابون اولین اقدامی است که باید مورد توجه باشد و به این دلیل که بیمار حسی در کف پا ندارد بهتر است ابتدا دمای آب را با پشت دست تست کند تا در زمان شستشو آب جوش نباشد و ایجاد سوختگی نکند.
اقدام بعدی بررسی روزانه کف پا و لای انگشتان برای تشخیص زودهنگام زخمهای پا است؛ بررسی کفش از نظر وجود شن ریزه و یا سایر اجسام خارجی، کمک بزرگی به پیشگیری از ابتلا به زخم پا می‌کند. در آخر توصیه ما خشک کردن کامل پا بعد از شستشو است بخصوص خشک کردن لای انگشتان پا، چرا که مرطوب بودن پا باعث ایجاد عفونت قارچی میشود. نکته دیگر اینکه بهتر است ناخن‌ها به صورت تخت گرفته شوند و هلالی نباشند؛ همچنین ناخن از ته گرفته نشود تا به پوست اطراف آن صدمه نرسد. استفاده از کرم‌های مرطوب کننده برای پیشگیری از ترک پا یکی از نکات مهم پیشگیری از ابتلا به زخم در پاها است و باید توجه داشت که از کرم در لابه لای انگشتان پا استفاده نشود به این دلیل که این کار ایجاد عفونت قارچی در پاها می‌کند.
برای پیشگیری از زخم پا حتما قند، فشار و چربی بیمار باید کنترل شود، ترک سیگار توسط بیماران سیگاری، ضروری است به این دلیل که سیگار هم باعث ایجاد مشکلات عروقی میشود. اگر بیماران در راه رفتن دچار درد در پاها می‌شوند باید برای بررسی مراجعه کنند به این دلیل که این موضوع نشانی از درگیری های عروقی پا دارد.
چه کفشی مناسب بیماران دیابتی است؟
استفاده از کفش مناسب برای بیماران دیابتی اهمیت زیادی دارد؛ کفش‌های نوک تیز، پاشنه بلند و کفش‌های جلو باز و پشت باز مناسب این بیماران نیستند، کفشی که در قسمت جلو پهن باشد به طوریکه پاها تحت فشار نباشند و کاملا سایز پا باشد و کمترین دوخت در آن بکار رفته باشد برای این اشخاص مناسب تر است. خرید کفش بهتر است در ساعات عصر باشد به این دلیل که در این ساعات پا از زمان صبح کمی بزرگتر میشود، همچنین بهتر است بیماران کفش نو و کهنه را به یک میزان استفاده کنند به این دلیل که تا پا به کفش نو عادت کند ممکن است زمان ببرد و این مساله باعث ایجاد فشار به پا و زخم میشود و در آخر ذکر این نکته ضروری است که بیماران دیابتی همیشه باید با کفش و یا دمپایی های روفرشی راه بروند چرا که پای آنها حس ندارد و اگر جسم خارجی به پا برود ممکن است بیمار، متوجه نشود.
روش‌های درمانی به چه صورت است؟
در مراحل اولیه از داروهای آنتی بیوتیک خوراکی استفاده میشود، پانسمان پا و برداشتن بافت مرده از اقدام‌های درمانی موثر در این زمینه است، درصورت گسترش عفونت به بافت‌های زیرین، تجویز آنتی بیوتیک داخل رگی ضروری است، شستشوی روزانه پا و پانسمان پا اهمیت زیادی دارد. امروزه خوشبختانه با پیشرفت پزشکی، اگر درگیری عروقی هم ایجاد شده باشد، می‌توانیم بدون استفاده از جراحی، عروق پا را باز کنیم، تکنیک‌های نظیر آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی عروق پا را براحتی باز می‌کنند و در این حالت خون رسانی برای بیمار بهتر صورت می‌گیرد ، در نهایت وسایلی وجود دارد که فشار را از کف پا برمی‌دارد استفاده از کفش‌های خاص، از وسایلی است که کمک زیادی به بیماران می‌کنند.
درمان زخم پا با استفاده از آموزه‌های طب سنتی تا چه میزان کمک کننده است؟
درمان زخم پا پنج جزء اصلی دارد: استفاده از آنتی بیوتیک مناسب، پانسمان مناسب، برطرف کردن اختلالات عروقی ، برداشتن فشار از کف پا و تراشیدن بافت‌های عفونی . این پنج مورد درمان استاندارد است و درمان های کمکی دیگر تنها نقش مکمل دارند مانند استفاده از اکسیژن با فشار بالا، استفاده از موادی نظیر پانسمان هایی که از پرده جنین به دست می‌آید و موارد دیگری از این دست.
درمانهای طب سنتی حتما باید با درمانهای اصلی همراه شوند و به تنهایی قابل تأیید نیستند چرا که درمان استاندارد به حساب نمی‌آیند و این پنج درمان باید جزء اصول اصلی درمان باشند و با نظر پزشک متخصص می‌توان از سایر درمانهای کمکی استفاده کرد.
توصیه شما به بیمارانی که خود درمانی می‌کنند چیست؟
در گروه زخم پای دیابتی« دانشگاه علوم پزشکی تهران» مطالب زیادی برای بیماران تهیه شده که در دسترس عموم قرار دارد، انواع کتابچه، بولتن، سیدی و مطالب مفید در زمینه پیشگیری و علل ابتلا به زخم پای دیابتی فراهم شده است که کمک زیادی به بیماران و علاقمندان به مباحث درمانی می‌کند. بیماران می‌توانند با شماره تلفن "88220038" تماس گرفته و پکیج‌های اطلاعاتی را دریافت کنند، کارگاه‌های زیادی برای پزشکان و پرستاران برگزار شده که اطلاعات همکاران پزشکی و مردم را در این زمینه افزایش می‌دهند ، اما مهمترین کمک را بیماران دیابتی و افراد در معرض ابتلا به خود می‌کنند که باید به فکر باشند و مراقبت بیشتری از خود داشته باشند تا قبل از ایجاد عوارض سنگین بتوان نسبت به درمان آنها اقدام کرد . از آنجا که معمولا پزشکان دغدغه کاری زیادی دارند این خود بیماران هستند که باید آگاه باشند و از پزشکان درخواست معاینه پا کنند تا حداقل سالی یک بار پاهای این بیماران مورد معاینه دقیق قرار بگیرد.
رسانه‌هایی نظیر"دیابت گرام" چه نقشی در پیشگیری و کاهش آمار ابتلا به دیابت در کشور دارند؟
قطعا رسانه‌های این چنینی می‌توانند اطلاعات عمومی و کلی را به بیماران، بخصوص در زمینه پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی بدهند، این امر زمانی میسر میشود که کسب اطلاعات از متخصصان این حوزه باشد ، رسانه‌های تخصصی منبع مناسبی از اخبار به حساب می‌آیند و می‌توانند اخبار معتبر را در اختیار مخاطب قرار بدهند و نه تنها در خصوص زخم پای دیابتی بلکه در ارتباط با سایر مسائل مربوط به بیماران دیابتی کمک کننده و مفید هستند و سطح آگاهی عمومی جامعه را بالا می‌برند.